Men zegt wel eens vaker iets in de trant van: “ Je kunt pas een ander liefhebben, zodra je van jezelf houdt”. Maar is dit eigenlijk wel waar? Zelfliefde is immers wezenlijk iets anders dan liefde voelen voor anderen. Waarom komt deze uitspraak dan zo vaak terug? Is het misschien omdat er toch iets van waarheid in zit? En wat is dat iets dan?
Liefde voor jezelf vs liefde voor anderen
Men zegt wel eens vaker iets in de trant van: “ Je kunt pas een ander liefhebben, zodra je van jezelf houdt”. Maar is dit eigenlijk wel waar? Zelfliefde is immers wezenlijk iets anders dan liefde voelen voor anderen. Waarom komt deze uitspraak dan zo vaak terug? Is het misschien omdat er toch iets van waarheid in zit? En wat is dat iets dan?
Samen sterk
Als psycholoog bij Mens & Relatie ben ik voortdurend op zoek naar manieren om de slagingskans van iedere cliënt te verhogen. Daarom ben ik in 2014 een promotie onderzoek gestart. In mijn onderzoek naar hoe je een romantische, duurzame liefde kunt vinden en houden was het onderzoek naar eigenwaarde een belangrijke onderdeel. Romantische liefde en eigenwaarde beïnvloeden elkaar wederzijds. Interessant is natuurlijk niet alleen hoe dit gebeurt, maar ook – en misschien zelfs wel vooral – hoe je dat bewust kunt inzetten. Hoe kun je je eigenwaarde verbeteren en/of inzetten om je relatie te verbeteren? Hoe kun je ervoor zorgen dat jouw toekomstige partner zich door jou gewaardeerd voelt? Zet je die ander in zijn of haar kracht? En doet hij of zij dat wederzijds bij jou ook? Dan krijg je zo’n relatie van “samen sterk”. En dat draagt weer bij aan jullie beider eigenwaarde. De moeite waard dus, om hier eens op in te zoomen.
Zelfvertrouwen
Eerst het verschil tussen zelfvertrouwen en eigenwaarde. Zelfvertrouwen zegt iets over je uitstraling en de manier waarop je met andere mensen om gaat. Wie rust en zelfvertrouwen uitstraalt, weet wat hij of zij wil en laat dat op een prettige manier merken, is positief en op de toekomst gericht. Hij of zij voelt zich goed. Dat voelt men van binnen, maar dat straalt men ook uit naar buiten. Zelfvertrouwen is iets anders dan arrogantie. Mensen die arrogant zijn voelen zich boven de ander staan, denken minder over de ander. Zelfvertrouwen zegt niets over hoe je over de ander denkt, maar over het vertrouwen dat je in jezelf hebt. Bijvoorbeeld doordat je het gevoel hebt dat je je leven voor elkaar hebt, dat je je leven goed georganiseerd hebt en tijd en aandacht hebt voor zaken die jij belangrijk vindt. Een gezond zelfvertrouwen draagt zeker bij aan een goede relatie. Om een band met iemand anders te krijgen, is het van belang dat men inzicht heeft in sociale situaties en zichzelf kan uiten. Niet alleen zeggen wat men wil, maar ook het eigen gevoel kunnen uiten, bijvoorbeeld gevoelens van affectie en vreugde.
Eigenwaarde
Eigenwaarde gaat dieper dan zelfvertrouwen, het zit meer binnenin. Eigenwaarde kunnen we vertalen naar eigenliefde. De eigenwaarde is deels aangeboren, deels tijdens de jeugd ontwikkeld. Dingen die je in je leven hebt meemaakt hebben vooral invloed op eigenwaarde als de gebeurtenissen sociale en emotionele aspecten hebben. Voel je je gekoesterd en bemind? Kun je steun en intimiteit vinden bij anderen? Dat draagt zeker bij aan een positief beeld van jezelf en draagt bij aan een gezonde eigenwaarde. Net als bij zelfvertrouwen kan eigenwaarde ook ongezond zijn. Een enorm laag eigenwaarde is ongezond, maar ook een eigenwaarde die gekoppeld is aan minachting voor anderen is ongezond. Bij mensen met een positief beeld van zichzelf en anderen, is de eigenwaarde niet afhankelijk van externe bevestiging. Ze worden door vrienden ervaren als warm, trouw en betrokken. Hun eigenwaarde is gebaseerd op een gevoel van deugdzaamheid: een soort morele code die bevestigt dat men een goed, fatsoenlijk en waardevol mens is.
Oorzaken lage eigenwaarde
Maar waarom is het voor sommige mensen zo moeilijk om van zichzelf te houden? Dat heeft te maken met verkeerd aangeleerde ‘coping-mechanismen’. Gedurende het opgroeien ontwikkelt men een aantal technieken om de eigenwaarde te beschermen en die gaan soms hun doel voorbij. Zoals iemand die zichzelf letterlijk inmetselt uit angst voor de vijandelijke soldaten, maar er niet meer uit kan als de vijand vertrokken is en dan alsnog sterft. Zo werkt het ook tijdens het opgroeien: door ouders, vriendjes, onderwijzers en de media wordt geregeld - meestal onbedoeld - een aanslag op het ego gedaan. Bijvoorbeeld als een vriendje wel als eerste gekozen wordt met sport omdat hij harder kan rennen. Als ouders teleurgesteld zijn over een onvoldoende op het schoolrapport. Maar ook bijvoorbeeld als een vrouw, die worstelt met haar lichaamsgewicht, op televisie allemaal mooie slanke mensen ziet dansen, lachen en stoeien terwijl zij zich alleen voelt. En soms ook bedoeld, als klasgenootjes een kind pesten bijvoorbeeld. Of als een jongen wordt uitgelachen door het meisje waar hij verliefd op is. Deze aanslagen op het ego kunnen leiden tot een lager gevoel van eigenwaarde. Van jezelf houden is belangrijk, maar is natuurlijk wel ergens op gebaseerd: op een realistisch zelfbeeld.
Onderzoek naar het verbeteren van je eigenwaarde
Dan nu de vraag, wat je eraan kunt doen als je eigenwaarde te laag is en je dit graag wil verbeteren. Daarvoor vertel ik graag iets over het onderzoek naar eigenwaarde van David Lieberman. Psycholoog David J. Lieberman is een internationaal erkend expert op het gebied van menselijk gedrag en relaties. Zijn boeken werden vertaald in achttien talen. In de VS verzorgt Lieberman lessen en workshops over een uitgebreid aantal onderwerpen. Hij woont in New Jersey. De efficiëntie en betrouwbaarheid van Liebermans methode blijkt uit het feit dat de FBI en het Amerikaanse leger ermee werken, net als grote bedrijven en overheidsinstanties in meer dan 25 landen. Laat je daarom niet misleiden door termen als “ziel” of “bewustzijn”. Er is niets zweverigs aan! Zelfvertrouwen en eigenwaarde zijn van wezenlijk belang voor ons levensgeluk.
Zelfvertrouwen kun je opbouwen door het ontwikkelen van kennis en vaardigheden, zowel op praktisch niveau als bijvoorbeeld op het gebied van communicatie. Eigenwaarde zit een stuk dieper. Dit gaat over eigenwaarde. Ieder mens heeft een samenspel van innerlijke krachten en worstelingen in zich en soms conflicterende behoeften en stromingen. We kunnen deze onderverdelen in drie leidende krachten die met elkaar in strijd zijn: ziel (ons bewustzijn, ook wel het “wezen”. Het doen wat juist is), het ego (het gelijk willen hebben en indruk maken. Ook wel de lagere ziel genoemd) en het lichaam (doen wat goed voelt). Deze hebben alle drie andere behoeften en kunnen elk voor zichzelf dominant zijn in je persoonlijkheid, in je leven of in een bepaalde periode.
Vijf valkuilen bij het herkennen van eigenwaarde
Valkuil 1: eigenwaarde versus ego
Een vrouw die zich mooi kleedt kan dit doen omdat ze weinig eigenwaarde heeft en er daarom altijd mooi uit moet zien om zich goed te voelen over zichzelf. Het kan echter ook dat ze juist heel tevreden is met zichzelf en ervan geniet zich mooi aan te kleden. Iemand die veel eet kan dit doen uit een laag gevoel van eigenwaarde. Of hij heeft gewoon een snelle stofwisseling.
Valkuil 2: eigenwaarde versus zelfvertrouwen
Iemand met kennis en vaardigheden kan in bepaalde situaties zelfverzekerd over komen. Dit zegt niets over hoe blij iemand met zichzelf is.
Valkuil 3: het succesverhaal
Wat maatschappelijk als succes gezien wordt, kan erg verschillen van hoe iemand zichzelf erbij voelt. Een succesvol advocaat die liever dichter was geworden, maar de zaak van zijn vader over moest nemen, heeft een laag gevoel van eigenwaarde. Iemand die met zijn leven doet wat hij wil en daarbij niet gedreven wordt door zijn ego of afgeleid door snelle bevrediging, bouwt eigenwaarde op. Iemand die iets doet wat hij niet wil, zal weinig eigenwaarde hebben, zelfs als hij er succesvol in is.
Valkuil 4: bescheidenheid of voetveeg
Iemand die bescheiden is, is voldaan, doet dit uit eigen keuze. Iemand die bescheiden doet om aardig gevonden te worden, doet dit niet echt uit eigen keuze.
Valkuil 5: eigenwaarde versus stemming
Iemand met een goed humeur lijkt op iemand die lekker in zijn vel zit. Maar hoe kun je dan bepalen hoe groot iemands eigenwaarde is? Het gaat er in dit verhaal niet om WAT je doet, maar wat je DRIVE is (dus WAAROM je het doet). Dat bepaalt hoe jij je daarbij voelt. Bijvoorbeeld: Doe je iets aardigs voor iemand, dan kan dat voortkomen uit de drive van het ego of uit de drive van de ziel.
Ziel = je doet dit omdat je het zelf graag wil. Omdat je het iemand gunt of vindt dat hij/zij het nodig heeft. Het aardige gebaar op zich geeft jou voldoening.
Ego = je doet het omdat je wil dat de ander je aardig vindt. De reactie van de ander is dus heel belangrijk. Je hebt kans dat hetgeen (als de ander het niet of nauwelijks opmerkt) of maar heel kort voldoening geeft.
Je eigenwaarde verhogen
Ga eerst eens kritisch na waar je bij jezelf ontevreden over bent. Of dit reëel is, wat je eraan kunt doen. Stel bijvoorbeeld dat je jezelf te dik vindt. Kijk dan eens wat voor een maat broek je hebt en wat andere mannen en vrouwen op jouw leeftijd gemiddeld voor een maat broek hebben. Ben je dikker dan andere mannen of vrouwen van jouw leeftijd? Dan is het raadzaam om aan de lijn te gaan doen. Maar ben jij naar algemene normen al slank genoeg? Richt dan je energie liever op andere dingen. En uiteindelijk gaat het niet om de maat die je hebt, het gaat erom dat je gezond genoeg bent om je zelf goed te voelen. En dat je zelf tevreden bent met hoe je bent.
Uiterlijk
Ben je ontevreden over je haar, ga dan verder zoeken naar een kapper waar je wel tevreden over bent. Vind je jezelf niet breed of gespierd genoeg, vergelijk jezelf dan eens met anderen (en niet met beroemde acteurs, maar gewoon met mensen uit je omgeving). Ben je inderdaad wat onder de maat, ga dan op een fitnessschool en werk er hard aan. Je kunt je energie beter gebruiken om aan je onvolmaaktheden te werken dan erover te piekeren!
Compenseren
Zijn er bepaalde dingen die je moeilijk te accepteren vindt, terwijl je weet dat je er niets aan kunt veranderen, dan kun je dit compenseren. Compenseren doe je door op andere punten juist heel goed te zijn. Kun je bijvoorbeeld mooi piano spelen, ga je er dan op toeleggen om nog beter piano te spelen of een breder repertoire te ontwikkelen. Ben je erg sportief, ga je er dan op toeleggen om prijzen te winnen. Kijk eens, misschien kan je wel erg mooi schilderen of kun je mooie gedichten schrijven. Onderzoek je eigen talenten en probeer deze te ontwikkelen. Niemand krijgt prestaties cadeau.
Zelfliefde kost moeite
Maak er dus werk van om lekker in je vel te zitten. Maak er dus werk van om iemand te worden waar je van kunt houden. Je kunt van jezelf houden zoals je bent, maar ondertussen toch proberen om je zelfvertrouwen te vergroten door aan je vaardigheden en gezondheid te blijven werken. Zolang je voldoende rekening blijft houden met anderen in je omgeving, moet je vooral doen waar jij je goed bij voelt!